Powołanie do życia Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego (PTK) w lutym 1954 roku było wydarzeniem o dużym znaczeniu; głównie ze względu na rolę, jaką PTK odegrało w rozwoju polskiej kardiologii. Warto temu wydarzeniu poświęcić kilka słów.

Zanim podjęta została decyzja o powołaniu Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, staraniem wielu ludzi stworzone zostały realne warunki, które przyczyniły się do zrealizowania tego zamierzenia. Jeszcze przed II wojną światową wśród internistów istniała grupa lekarzy żywo zainteresowana problemami kardiologii. W grupie tej szczególną inicjatywą organizatorską wyróżniał się Mściwój Semerau-Siemianowski; jeszcze w okresie międzywojennym kilkakrotnie podejmował inicjatywę powołania towarzystwa zrzeszającego specjalistów tej dziedziny.

13 listopada 1949 roku odbyło się zebranie przedstawicieli polskiego środowiska kardiologicznego w II Klinice Chorób Wewnętrznych pod przewodnictwem M. Semerau-Siemianowskiego; byli to głównie kierownicy klinik chorób wewnętrznych o profilu kardiologicznym. Na zebraniu tym M. Semerau-Siemianowski przedstawił ideę powołania Sekcji Kardiologicznej Towarzystwa Internistów Polskich. Wybrano zarząd, w skład którego weszli: M. Semerau-Siemianowski (prezes), J. Jakubowski (wiceprezes) oraz D. Aleksandrow (sekretarz) i E. Żera (skarbnik). Już wkrótce, bo 15 stycznia 1950 roku, w tej samej Klinice odbyło się zebranie 120 lekarzy kardiologów z całego kraju, na którym uchwalono utworzenie Sekcji Kardiologicznej Towarzystwa Internistów Polskich i zatwierdzono tymczasowy zarząd. Niestety, momentu powołania Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego główny inicjator tej idei już nie doczekał.

Od lewej: M. Semerau-Siemianowski, J. Jakubowski, E. Żera, Z. Askanas

Po śmierci M. Semerau-Siemianowskiego myśl powołania Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego nie została zarzucona. W niespełna rok po jego odejściu odbyła się historyczna Konferencja Sekcji Kardiologicznej TIP (27/28 II 1954). Obszerne sprawozdanie z przebiegu tej konferencji napisał Stanisław Bober, członek zarządu Sekcji, co zostało wydane w specjalnym dodatku Polskiego Tygodnika Lekarskiego.

Obrady konferencji odbywały się w nowo wybudowanej, pięknej sali wykładowej II Kliniki Chorób Wewnętrznych AM w Łodzi przy ul. Sterlinga 1. Konferencja miała szczególnie uroczysty przebieg, gdyż była poświęcona pamięci prof. M. Semerau-Siemianowskiego. Ponadto, porządek obrad przewidywał dwa punkty

1. część naukową - w całości poświęconą podsumowaniu dorobku polskiej kardiochirurgii;
2. część organizacyjną, w której głównym punktem było powołanie Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.

Obrady otworzył Jerzy Jakubowski; omówił działalność naukową prof. M. Semerau-Siemianowskiego, wskazał przy tym, że był on zwolennikiem także chirurgicznego leczenia chorób serca i to przekonanie wpajał swoim uczniom.

II Klinika Chorób Wewnętrznych AM w Łodzi przy ul. Sterlinga 1

Spośród referatów wygłoszonych na sesji naukowej należy wymienić zwłaszcza te, które z perspektywy czasu, ze względu na osoby wygłaszające, jak i przedstawione problemy, nabrały później specjalnego znaczenia.

"1. J. Walawski: Wkład prof. M. Semerau-Siemianowskiego w naukę.
2. Chrościcki: Rozpoznawanie i kwalifikacja do leczenia chirurgicznego wad rozwojowych serca i wielkich naczyń.
3. Manteuffel: Leczenie chirurgiczne nabytych i wrodzonych wad serca.
4. Gonta, M. Waśniewska-Gontowa, A. Koziorowski: Rola i znaczenie cewnikowania serca w zwężeniu zastawki dwudzielnej.
5. Moll: Leczenie chirurgiczne wad serca w oparciu o doświadczenia własne.
6. Dryjski: Leczenie urazowych uszkodzeń serca".

W części organizacyjnej podjęto kilka bardzo ważnych uchwał, które zostały zredagowane w formie następujących wniosków (oryginalne brzmienie):

"1. Otoczyć opieką rozwijające się i powstające ośrodki kardiochirurgiczne (Oddz. doc. L. Manteuffla, dra B. Wiśniewskiego i doc. A. Chrościckiego w Warszawie, dra J. Molla w Poznaniu)
2. Konferencja uważa, że konieczne jest ustalenie siedziby nowych ośrodków kardiochirurgicznych. Na razie przewiduje się, że ośrodkami leczenia wad wrodzonych będą Instytut Matki i Dziecka oraz Klinika Pediatryczna AM w Warszawie (J. Kossakowski, W. Poradowska, A. Chrościcki). Należy ustalić możliwość włączenia się do kardiochirurgii Kliniki prof. W. Brossa (Wrocław) i prof. J. Gasińskiego (Zabrze) - jako ośrodków leczenia wad wrodzonych i nabytych serca oraz Kliniki prof. K. Dębickiego (Gdańsk) i Kliniki prof. R. Drewsa (Poznań) do leczenia wad nabytych.
3. Należy ustalić ośrodki internistyczne i radiologiczne, mogące współpracować z tymi ośrodkami kardiochirurgicznymi.
4. Ustala się termin przeglądu osiągnięć polskiej kardiochirurgii za 2 lata, z tym że bieg pracy będzie przedstawiony na okresowych posiedzeniach Sekcji Kardiologicznej.
5. Realizacja przyjętej na Konferencji Uchwały o przekształceniu Sekcji Kardiologicznej TIP w Polskie Towarzystwo Kardiologiczne".

Polskie Towarzystwo Kardiologiczne - jak było wspomniane już wcześniej - miało bardzo duży wpływ na rozwój kardiologii w kraju; odgrywało ono wiodącą rolę w kształtowaniu myśli kardiologicznej, inicjowało nowe kierunki badań, kreowało nowe metody postępowania terapeutycznego. Polskie Towarzystwo Kardiologiczne organizowało coroczne zjazdy kardiologiczne, konferencje i sympozja dyskusyjne, poświęcone współczesnym problemom kardiologicznym, co następnie weszło już do tradycji i przetrwało do dziś. Miało to wpływ na upowszechnienie współczesnej wiedzy, kształcenie kadry specjalistów i - najogólniej rzecz biorąc - poprawę opieki nad chorymi z chorobami serca.

I Zjazd Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, Gdańsk 1972 r. 

Posiedzenia Towarzystwa we wczesnym okresie jego działania odbywały się co kwartał w coraz innych miastach, które skupiały większe ośrodki kardiologiczne. Pierwsze oddziały PTK powstają w roku 1964 - w Gdańsku, Łodzi, Poznaniu i Wrocławiu, rok później - w Katowicach i Krakowie. W Warszawie Oddział PTK zostaje powołany do życia dopiero w roku 1970, a w Lublinie w roku 1972, choć obydwa te ośrodki posiadały liczną i doświadczoną kadrę oraz dobrze zorganizowane kliniki. W dalszej kolejności powstają nowe Oddziały w Białymstoku (1975), Szczecinie (1975), Toruniu (1991), Bydgoszczy (1992) i Zabrzu (1992). Dla zachowania historycznej prawdy należy wspomnieć, że w sprawie powołania tego ostatniego Oddziału (w Zabrzu) została podjęta uchwała przez ówczesny Zarząd Główny już 13 stycznia 1979 roku, jednak ze względu na trudności formalno-administracyjne, stwarzane przez współczesne władze wojewódzkie, uchwała nie doczekała się pełnej realizacji.

W roku 1992 jest już 13 Oddziałów PTK, wszystkie one biorą żywy udział w życiu naukowym i działalności leczniczej kardiologicznej, choć możliwości kadrowe i aparaturowe działających ośrodków różnią się częstokroć diametralnie.

O żywotności Towarzystwa świadczą jego sekcje specjalistyczne. W pierwszych latach sekcje ukierunkowane były na działalność zawodową. Pierwsze sekcje - we współczesnym rozumieniu ich roli - powstają w drugiej połowie lat sześćdziesiątych. W roku 1968 powołano następujące sekcje i pierwszych ich przewodniczących:

• Sekcja Kardiologii Socjalnej - Bronisław Karolczak,
• Sekcja Kardiologii Chirurgicznej - Wacław Sitkowski,
• Sekcja Kardiologii Eksperymentalnej - Bohdan Lewartowski,
• Sekcja Kardiologii Pediatrycznej - Antoni Chrościcki.

Powołano wówczas 5 komisji, które normowały życie Towarzystwa, jak również podejmowały pewne inicjatywy twórcze. Były to następujące komisje:

• Komisja Wydawnicza - Mieczysław Fejgin (od roku 1969 Feliks Bolechowski),
• Komisja Normalizacji - Zdzisław Askanas,
• Komisja Naukowa - Marian Tulczyński,
• Komisja Kształcenia Podyplomowego i Specjalizacji - Edmund Żera,
• Komisja Nagród i Wyróżnień - Marian Tulczyński.

Wraz ze wzrostem aktywności Towarzystwa zwiększała się liczba jego członków; z 550 osób w roku 1966 jego liczebność wzrosła do 705 osób w 1970 roku.

Pod koniec roku 1973 prezesurę Towarzystwa obejmuje Jan Kwoczyński. Był to ostatni przedstawiciel polskiej przedwojennej szkoły - po Jakubowskim, Żerze i Askanasie - która własnymi siłami budowała zręby rodzimej kardiologii. Jan Kwoczyński, mający żywe kontakty z ośrodkami zagranicznymi (przez kilka lat pracował w Stanach Zjednoczonych), rozwinął, zwłaszcza w drugiej swojej kadencji (1976-79), nowe kierunki działania Towarzystwa. Powstały, obok już istniejących sekcji: kardiochirurgii (J. Moll), kardiologii pediatrycznej (A. Chrościcki) i oświaty zdrowotnej (M. Gamski), sekcje nowe - elektrostymulacji (M. Stopczyk) i nadciśnienia tętniczego (W. Januszewicz).

Okres ten obfitował w konferencje dyskusyjne i posiedzenia naukowe. Każdego roku w maju odbywały się Konferencje Dyskusyjne, a na jesieni, przeważnie w październiku lub listopadzie - Posiedzenia Naukowe, które z czasem przekształciły się w 2 - 3-dniowe Zjazdy PTK. Od tego czasu przyjął się jako obowiązujący przez lata taki właśnie wzorzec posiedzeń naukowych PTK. W roku 1977 ten zakres posiedzeń został wzbogacony wizytą profesorów amerykańskich z American College of Cardiology. Przybyli, między innymi, sam prezes American College of Cardiology Dean Mason z Uniwersytetu w Kalifornii i John Collins Jr z Uniwersytetu w Harward. Dwudniowe konferencje odbyły się w Krakowie (25 i 26.05.1977) i w Warszawie (28 i 29.05.1977). W roku 1978 Sekcja Elektrostymulacji zorganizowała posiedzenie grupy roboczej Sekcji Elektrokardiologii i Elektrosymulacji Serca Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz przy udziale gości zagranicznych posiedzenie sympozjalne w Radziejowicach (28.10.1978).

Nadeszły lata osiemdziesiąte, okres wielkiego kryzysu politycznego i ekonomicznego, a także kryzysu naukowego. Ograniczony udział gości zagranicznych i zredukowany do minimum napływ literatury zagranicznej musiały odbić się na stanie polskiej nauki, a w tym kardiologii. Tym większą rolę w upowszechnianiu wiedzy spełniały konferencje i zjazdy naukowe. Trwała jednak praca szkoleniowa, powstała Sekcja Pielęgniarek (A. Dyduszyński), prowadzono badania epidemiologiczne i pracę oświatową na temat czynników ryzyka w zakresie chorób układu krążenia. Powołano nową Sekcję Badań nad Miażdżycą (M. Ciświcka-Sznajderman), jednak przedwczesny zgon przewodniczącej zaważył niepomyślnie na rozwoju działalności tej sekcji. W roku 1988 na wniosek Wandy Rydlewskiej-Sadowskiej utworzona zostaje Sekcja Echokardiografii, która w następnych latach patronuje burzliwemu rozwojowi tej dyscypliny kardiologicznej w kraju. Ożywiła także bardzo swoją aktywność, działająca od kilku lat, Sekcja Elektrokardiologii i Elektrostymulacji, zwłaszcza kiedy jej kierownictwo przejęła Wiesława Piwowarska. Wychodząc naprzeciw współczesnym potrzebom, utworzono Sekcję Komputery w Kardiologii, rozwiązano natomiast - na wniosek Wacława Sitkowskiego - Sekcję Kardiochirurgii (1987 r.).

Na przełomie lat 1989/1990 egzystencja Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego została poważnie zachwiana. Skromny budżet PTK tworzony ze składek członkowskich, niewielkich sum płynących z wystaw zjazdowych i nieliczących się prawie dotacji Min. Zdrowia i Opieki Społecznej na "Kardiologię Polską", w roku 1990 doprowadzony został praktycznie do zera. Nie było środków na zorganizowanie zjazdu PTK w Katowicach w 1990 roku. Były nawet sugestie, aby zjazd odwołać. Kryzys ten przełamano. Nowy Zarząd Główny (wybrany we wrześniu 1989 r.) stanął na wysokości zadania. Szybko dostosował swą działalność do nowych warunków ekonomicznych wolnego rynku. Wprowadzono nowe zasady współpracy z firmami farmaceutycznymi, co doprowadziło do sponsorowania przez te firmy większych przedsięwzięć Towarzystwa (szkolenie, stypendia wyjazdowe, wydawnictwo). Także czasopismo Towarzystwa "Kardiologia Polska", które od najdawniejszych czasów - pierwszego Redaktora, Jerzego Jakubowskiego, poprzez bardzo długą kadencję naczelnego redaktora, Włodzimierza Januszewicza, a później Mariusza Stopczyka i Marka Sznajdermana - borykało się z trudnościami finansowymi; w roku 1990 radykalnie zmieniło swój charakter. Kiedy w połowie roku 1990 cykl wydawniczy "Kardiologii Polskiej" opóźniony był o cały rok, a Zespół Redakcyjny ze względu na piętrzące się trudności złożył rezygnację, decyzją Zarządu Głównego PTK pismo zostało przejęte przez Kolegium składające się z Prezydium ZG PTK. Przeprowadzono intensywną akcję promocyjną. Podpisano umowę z prywatnym wydawcą, wprowadzono nową formułę pisma, zmieniono szatę graficzną, postawiono wysokie wymagania autorom ubiegającym się o publikacje w piśmie. Poprawiła się kondycja finansowa "Kardiologii", a rezerwy finansowe pod koniec roku 1992 wynosiły pół miliarda złotych. "Kardiologia" ukazywała się przez cały 1992 rok bez opóźnień.

Towarzystwo okrzepło w swoich działaniach na zewnątrz. Podjęta została ze wzmożoną aktywnością walka z epidemią chorób układu krążenia, podobnie jak za czasów Zdzisława Askanasa Zarząd Główny przygotował Memoriał w sprawie chorób układu krążenia (listopad 1990), którego adresatem były Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej oraz redakcje głównych dzienników. Przedstawiciele Zarządu odbyli spotkania z Senacką Komisją Polityki Społecznej i Zdrowia (grudzień 1989), gdzie przedstawiono wypracowany przez PTK konkretny i realistyczny "Narodowy Plan Ochrony Serca". Dokument ten następnie złożono w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej (22 XII 1989). Wiosną 1990 r. specjalna Komisja ZG PTK wraz z Radą Naukową Instytutu Kardiologii opracowała wspólną wersję "Narodowego Planu Ochrony Serca" przedstawiając główne tezy Sejmowej Komisji Zdrowia (marzec 1990).

Z początkiem roku 1991 Prezydium ZG PTK na ręce ówczesnego Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej W. Sidorowicza złożyło Memoriał, w którym przedstawiono racjonalny plan postępowania prewencyjnego, a jednocześnie wyrażono najgłębszy niepokój narastającą epidemią chorób układu krążenia. Ponownie postulowano wprowadzenie "Narodowego Planu Ochrony Serca" w Polsce. Efekty całej tej działalności były jednak nikłe, wobec braku większego zainteresowania ze strony Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej oraz Parlamentu.

Drugi ważny kierunek działania Zarządu tej kadencji, to działalność szkoleniowa. Wprowadzono sesje dydaktyczne do Konferencji i Zjazdów Kardiologicznych; sesje zajmują do 25% programowego czasu posiedzeń. Zaprzestano wyznaczania z góry tematów zjazdu - przyjmując prace z całego obszaru kardiologii, które poddane anonimowym recenzjom tworzyły treść Kongresu. Pierwszy Kongres PTK wg nowej formuły odbył się w Gdańsku (2-3.10.1992 r.). Towarzystwo pozyskując środki z różnych źródeł mogło ogłosić gotowość pomocy finansowej wszystkim swym członkom, którym przyjęto pracę na ważny kongres zagraniczny. Przeciętnie rocznie 30-40 tys. dolarów wyniosły granty PTK w latach 1992 i 1993, co zasadniczo zwiększyło obecność polskiej kardiologii w świecie. Nawiązano współpracę z ośrodkiem kardiologicznym w Bad Kroizingen (Prof. H. Roskamm), gdzie na szkolenie wyjechało w latach 1991/1992 - 17 młodych lekarzy.

Swoje zadania statutowe Zarząd realizował w zreorganizowanych lub na nowo powołanych Komisjach Problemowych:

• Komisja Nauki - Barbara Dąbrowska,
• Komisja Kliniczna - Andrzej Dyduszyński/Maria Krzemińska-Pakuła,
• Komisja Profilaktyki i Epidemiologii - Janusz Hanzlik,
• Komisja Dydaktyki - Jerzy Kuch/Danuta Liszewska-Pfejfer,
• Komisja Sprzętu i Aparatury - Jerzy Adamus,
• Komisja Zagraniczna - Witold Rużyłło/Adam Torbicki,
• Komisja Nagród - Leszek Giec/Jacek Dubiel

oraz w Sekcjach Specjalistycznych:

• Sekcja Echokardiografii - Wanda Rydlewska-Sadowska,
• Sekcja Elektrosymulacji i Elektrofizjologii Klinicznej - Wiesława Piwowarska/Grażyna Świątecka,
• Sekcja Pediatryczna - Maria Markowa.

Powyższa część stanowi fragment książki: "Dzieje kardiologii w Polsce" pod. red. J. Kucha i A. Śródki